ઉપગ્રહ શું હોય છે? | જાણો Satellite વિશે જાણકારી

• નેવિગેશનલ ઉપગ્રહ (Navigational satellites):- આ સેટેલાઈટનો ઉપયોગ રસ્તા શોધવા, પોતાની લોકેશન જાણવા માટે થાય છે.

• કીલર ઉપગ્રહ (Killer satellites):- આ સેટેલાઈટનો ઉપયોગ દુશ્મનના હથિયારો, ઉપગ્રહ અને અલગ-અલગ અવકાશની સંપતિઓનો વિનાશ કરવા માટે ઉપયોગ થાય છે.

• ટેથર ઉપગ્રહ (Tether satellites):- આ એવા સેટેલાઈટ હોય છે જે બીજા સેટેલાઈટ સાથે એક પાતળા કેબલથી જોડાયેલા હોય છે.

• હવામાન ઉપગ્રહ (Weather satellites):- આ સેટેલાઈટનો ઉપયોગ પૃથ્વીનું હવામાન અને તેનું વાતાવરણને જોવા માટે થાય છે.

ઉપગ્રહ ઉપર અવકાશમાં કેવી રીતે રહે છે? તે નીચે કેમ નથી પડતાં?

અંતરિક્ષમાં કોઈ પણ વસ્તુને જો પૃથ્વીની ગોળ-ગોળ અને તે નીચે ન પડે તેવી રીતે ફરાવવી હોય તો તેને સ્પીડમાં અહીથી ઉપર ફેકવી પડે છે અને તે પદાર્થ જેટલું સ્પીડમાં ગોળ ફરશે તેટલું તે ગુરુત્વાકર્ષણ બળને પણ સંતુલિત કરશે.

ઉદાહરણ તરીકે..

તમે એક ભમરડાને જોયો હશે, ભમરડો જેટલો ઝડપી ફરે છે તેટલો તે સ્થિર રહે છે અને જો તે ધીમો ફરે છે તો તે જલ્દી નીચે પડી જાય છે. તો આવી રીતે સેટેલાઈટમાં પણ આવું જ છે, તે જેટલું ઝડપી ફરશે તેટલું તે સંતુલિત રહેશે.

પૃથ્વીની કક્ષામાં એક સેટેલાઈટને SLV (Satelllite Launch Vehicle) દ્વારા છોડવામાં આવે છે. શરૂઆતમાં રોકેટ પૃથ્વીથી ડાઇરેક્ટ ઉપર સીધું જાય છે અને પછી તે ત્રાંસુ થઈ જાય છે અને સ્પીડમાં તે ગુરુત્વાકર્ષણ બળને કાંપે છે.

અંતરિક્ષમાં રોકેટ પહોચે તો તે આડી રીતે સેટેલાઈટને લોન્ચ કરે છે અને તે સ્પીડમાં હોય છે.

જ્યારે સેટેલાઈટને સ્પીડમાં છોડવામાં આવે છે ત્યારે તે ગુરુત્વાકર્ષણ બળને સંતુલિત કરે છે અને તે પૃથ્વીની ચારે બાજુ ગોળ-ગોળ ફરવા માંડે છે અને તે નીચે પણ નથી પડતું.

સેટેલાઈટ જેટલું સ્પીડમાં ફરશે તેટલું તે ગુરુત્વાકર્ષણ બળને સંતુલિત કરશે અને તે નીચે નહીં પડે.

ઉપગ્રહ કેમ જરૂરી છે?

ઉપગ્રહને અવકાશમાં છોડવાથી અંતરિક્ષ પરથી પૃથ્વી ઉપર અને અંતરિક્ષમાં સરળતાથી નજર રાખી શકાય છે. ઉપગ્રહ સરળતાથી ડેટા ભેગું કરી શકે છે.

ઉપગ્રહને કારણે અંતરિક્ષમાં એવી-એવી વસ્તુઓ જોઈ શકાય છે જે પૃથ્વી પર રહીને વચ્ચે આવતા વાદળ અને પરમાણુને કારણે નથી જોઈ શકાતી.મોબાઇલ સિગ્નલ અને ટીવી સિગ્નલ સરળતાથી ટ્રાન્સફર કરી શકાય છે.

આ રીતે ઉપગ્રહના અનેક ફાયદાઓ છે અને તે માટે ઉપગ્રહ ઘણા જરૂરી છે.

ઉપગ્રહના ભાગ

ઉપગ્રહ ઘણા અલગ-અલગ આકાર અને માપ હોય છે પણ મોટા ભાગે બધા ઉપગ્રહમાં મુખ્ય 2 ભાગ હોય છે.

ઉપગ્રહમાં એક એંટીના હોય છે જેના દ્વારા ડેટાને પૃથ્વી પર મોકલવા અથવા પૃથ્વી પરથી અંતરિક્ષમાં પ્રાપ્ત કરવા માટે થાય છે અને બીજા ભાગમાં પાવર સ્ત્રોત (Power Source) હોય છે.

પાવરસ્ત્રોતમાં સોલર પેનલ હોય છે અને બેટરી હોય છે.

સોલર પેનલ સૂર્ય દ્વારા ઉર્જા મેળવે છે અને બેટરી દ્વારા પાવર સ્ટોર કરવામાં આવે છે. ઘણા નાસાના ઉપગ્રહમાં કેમેરા અને વૈજ્ઞાનિક સેન્સર પણ હોય છે.

વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQ)

સૌથી પહેલો ઉપગ્રહ કયો હતો જેને અંતરિક્ષમાં છોડવામાં આવ્યો હતો?

1957માં સોવિયત યુનિયન દ્વારા સૌપ્રથમ ઉપગ્રહ “Sputnik 1” અંતરિક્ષમાં મોકલવામાં આવ્યો હતો.

શું ઉપગ્રહ એક-બીજા સાથે અથડાઈ શકે છે?

હા, ઉપગ્રહ એક-બીજા સાથે અથડાઈ શકે છે પણ તે દુર્લભ (Rare) છે. અંતરિક્ષની સંસ્થાઓ રેગ્યુલર ઉપગ્રહને ટ્રેક કરતાં હોય છે. જ્યારે નવો ઉપગ્રહ લોન્ચ કરવામાં આવે છે ત્યારે પણ તે ન અથડાય એ રીતે તેને મૂકવામાં આવે છે.ફેબ્રુઆરી 2009માં બે સંચાર ઉપગ્રહ એક અમેરિકન અને એક રશિયન અંતરિક્ષમાં એક બીજા સાથે અથડાયા હતા.

તો મિત્રો આશા છે કે તમને ઉપગ્રહ (Satellite) વિશે કઈક નવું જાણવા મળ્યું હશે, તમારા મિત્રો સાથે પણ આ માહિતી શેર કરો જેથી તેઓ પણ સેટેલાઈટ વિશે જાણી શકે.

અમારી અન્ય પોસ્ટ પણ વાંચો:-

• VPN એટલે શું? VPN વિશે પૂરી જાણકારી
• e-RUPI શું છે? – જાણો e-RUPI વિશે સરળ જાણકારી
• સર્ચ એન્જિન એટલે શું? – Search Engine વિશે જાણકારી
• ક્લાઉડ કમ્પ્યુટિંગ એટલે શું? – Cloud Computing વિશે પૂરી જાણકારી
• ઇન્ટરનેટ એટલે શું? ઇન્ટરનેટ કેવી રીતે કામ કરે છે? જાણો પૂરી જાણકારી

Source:
https://en.wikipedia.org/wiki/Satellite
https://www.nasa.gov/audience/forstudents/5-8/features/nasa-knows/what-is-a-satellite-58.html